Navigacija
Deveti maj se obeležava kao Dan pobede nad fašizmom. Nakon šestogodišnjeg oružanog sukoba koji je otpočeo 1. septembra 1939. godine napadom nacističke Nemačke na Poljsku, Drugi svetski rat na evropskim prostorima okončan je 9. maja 1945. godine potpisivanjem bezuslovne kapitulacije oružane sile Trećeg rajha. Počev od tada, ovaj dan se svečano obeležava u velikom broju zemalja sveta.
Podizanje zastave nad Rajhstagom je istorijska fotografija iz Drugog svetskog rata snimljena tokom bitke za Berlin, 2. maja 1945. Na fotografiji su prikazani vojnici crvene armije kako postavljaju sovjetsku zastavu na vrhu nemačkog parlamenta. Fotografija predstavlja simboličan trenutak pobede nad fašističkom Nemačkom.
Drugi svetski rat predstavlja najveći i po obimu stradanja najtragičniji oružani sukob u istoriji čovečanstva. Odigrao se između dva bloka država — Sila osovine, na čelu sa Nemačkom i Savezničkih snaga, na čelu sa SSSR, Velikom Britanijom i SAD. Dolazak nacista na vlast u Nemačkoj 1933. godine predstavljao je prekretnicu u istoriji Evrope u prošlom veku. Pobedivši na talasu primitivnog i lažnog patriotizma, agresivnog nacionalizma i rasizma, otvoreno šireći antisemitizam (mržnju prema Jevrejima) i netrpeljivost prema Slovenima i Romima, vlast Adolfa Hitlera otpočela je uspostavljanje režima zasnovanog na otvorenom nasilju, netoleranciji i isključivosti.
Po broju država, kao i ljudi koji su u njemu učestvovali, ali i broju ljudskih žrtava i stepenu materijalnog razaranja, Drugi svetski rat predstavlja najveći oružani sukob u istoriji čovečanstva. Tokom ratnih godina, život je izgubilo oko 50 miliona ljudi, među kojima 30 miliona civila. Da bi bila pobeđena nacistička Nemačka, Sovjetski Savez je podneo najveće ljudske žrtve izgubivši 28 miliona građana i vojnika. Najveće ljudske gubitke u odnosu na ukupan broj stanovnika pretrpela je Poljska, koja je izgubila šest miliona stanovnika, a više od 95 odsto stradalih bili su civili. Jugoslavija sa milion i 800 hiljada žrtava bila je treća zemlja po broju stradalih tokom Drugog svetskog rata u Evropi. Stravični prizori koncentracionih logora širom Evrope ostavili su neizbrisiv trag, jer je do kapitulacije Nemačke u tim fabrikama smrti ubijeno više od šest miliona Jevreja.
Združene jedinice NOVJ i Crvene armije nanele su nemačkoj okupatorskoj armiji u Srbiji težak poraz u borbama vođenim između 12-20. oktobra 1944, oslobodile Beograd, glavni grad Jugoslavije i veliki deo Srbije. Svečani defile jedinica Crvene armije na Terazijama, ispred hotela Balkan i Moskva, u tek oslobođenom Beogradu 1944.
Rat na prostoru Jugoslavije počeo je 6. aprila 1941. godine napadoma sila Osovine na Jugoslaviju. Jugoslavija je bila rasparčana od strane okupacionih armija, dok je na značajnom delu njene teritorije uspostavljena marionetska Nezavisna država Hrvatska čije su vlasti već u aprilu 1941. godine otpočele sa organizovanim zločinima nad Srbima, Jevrejima, Romima i antifašistima. U Srbiji formirana je kvislinška vlada Milana Nedića koja je prihvatila okupaciju i opredelila se za sramnu saradnju sa Nemcima. Masovna stradanja civila u Kraljevu, Kragujevcu, Jajincima, Novom Sadu, Nišu i drugim naseljima i stratištima širom Srbije, ostala su zastrašujuća karakteristika rata na njenom tlu. Oružani otpor tada najvećoj oružanoj sili u Evropi pružili su rodoljubi svesni svih vrednosti slobode i dostojanstvenog života, koji su odbacili svaki oblik saradnje sa okupatorima i latili se oružja. Na prostoru Jugoslavije partizanski pokret predvođen Josipom Brozom Titom, stao je na čelo antifašističke borbe, stekao naklonost saveznika i ugled kao jedan od najvećih antifašističkih pokreta u Evropi. Rat na prostoru Jugoslavije završen je 15. maja 1945. a kao pobednik iz rata izašli su partizanski odredi – NOVJ (Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije) predvođeni Komunističkom partijom Jugoslavije.
Šta je antifašizam?
Antifašizam nije ideološko, niti političko uverenje, već duboko ljudsko opredeljenje za mir i slobodu, a protiv nacionalizma, mržnje i rasizma. Najveća tekovina antifašističke borbe je pobeda u Drugom svetskom ratu nad najvećim zlom u istoriji čovečanstva, nacističkom Nemačkom i njenim saveznicima, koja je negirala samu ideju slobode i čovečnosti. U osnovi antifašizam je humanistička ideja, koja zagovara beskompromisan otpor zlu i nepravdi. Iako je fašizam pobeđen u Drugom svetskom ratu, ideologija fašista i nacista nije prestala da živi. Danas u Evropi i u našoj zemlji postoje jaki desničarski i nacionalistički pokreti. Čak i neki koji sebe nazivaju istoričarima nastoje da izjednače Narodnooslobodilački pokret i Ravnogorski pokret, kao antifašističke. Pokušavajući da legitimišu četnike i Dragoljuba Mihajlovića kao antifašiste, negiraju samu suštinu antifašističke borbe koja je duboko ukorenjena u duhu srpskog naroda.
Dan pobede u Drugom svetskom ratu obeležava se i kao Dan Evrope imajući u vidu da je savremena Evropa zasnovana na osnovnim principima i načelima koje su vodili borce protiv nacizma i fašizma – na principima mira, razumevanja, tolerancije i saradnje. Tim pre Dan pobede predstavlja priliku da se odavanjem počasti stradalima istakne opredeljenje za očuvanje tekovina ostvarenih tom veličanstvenom pobedom.
Narodni heroj Stjepan Stevo Filipović obešen je 22. maja 1942. u Valjevu, posle dvomesečnog mučenja od strane Nemaca. Neposredno pred smrt, pred okupljenim narodom, podržao je Komunističku partiju Jugoslavije, Crvenu armiju i uzvikivao antifašističke parole: „Smrt fašizmu, sloboda narodu!“ Replika njegove fotografije sa uzdignutim rukama na vešalima nalazi se u prirodnoj veličini u zgradi Ujedinjenih nacija.
