Navigacija
Miroslav Samardžić –
U Zrenjaninu se povremeno obnavlja inicijativa da se gradu promeni naziv u Petrovgrad. Poslednji talas nastupio je 2017. godine kada je grupa vlasnika krupnijih privatnih preduzeća, mahom trgovačkih, osnovala udrženje „Petrovgrad“.
Istorijski naziv današnjeg Zrenjanina bio je Veliki Bečkerek. Ukazom kraljevskih namesnika marta 1935. naziv je promenjen u Petrovgrad. Na drugu godišnjicu oslobođenja, oktobra 1946. grad je dobio naziv Zrenjanin. U oba slučaja naziv je promenjen bez demokratskog izjašnjavanja. Međutim, referendum o ovoj temi organizovan je 1992. Tada se dvotrećinska većina birača koji su izašli izjasnila protiv promene naziva.
Dok je početkom devedesetih inicijativu pokrenula tada vladajuća partija SPS, koja se u to vreme nije u potpunosti odricala socijalitičkog nasleđa, danas iza ovog poduhvata stoje potpuno drukčiji protagonisti: lokalni kapitalsti, uz podršku nekih političkih stranaka (DSS, Dveri, SRS.) i poznatih intelektualaca naglašeno nacionalne orijentacije (akademici Kosta Čavoški, Matija Bećković, Vasilije Krestić). Među istaknutim članovima „Petrovgrada“ ima i bivših članova SKJ koji se tokom socijalističkog perioda nisu isticali kao kritičari režima, a veliki srpski nacionalisti postali su posle dolaska na vlast Slobodana Miloševića. Radi se o konvertitskoj inteligenciji, koja parazitira na nacionalizmu i predstavlja glavni ideološki servis kapitalisitičkih krugova u gradu. Bivši komunisti na taj način peru vlastite biografije.
Da bi ovaj cilj bio postignut, vršene su dugogodišnje pripreme. Uz podršku lokalnih kapitalista formirano je više sportskih klubova sa nazivom „Petrovgrad“, uključujući i Udruženje odgajivača golubova srpskih visokoletača SRB-797.
Desničarski krugovi u Zrenjaninu sarađuju sa drugim sličnim organizacijama i pojedincima u Srbiji. Tako je „Humanitarna organizacija Svetosavlje“ bila 2010. pokrovitelj trećeg izdanja knjige Boška Obradovića, Srpski zavet-srpsko nacionalno pitanje danas. (Srpski sabor dveri, Beograd, 2010). Svetosavlje je jedan od osnivača „Petrovgrada“.
Pokretači inicijative protivili su se održavanju referenduma o promeni naziva, što ukazuju da oni smatraju stanovnike Zrenjanina nedoraslim da sami donesu odluku o tome kako grad treba da se zove. Namera „Petrovgrada” je bila da se naziv Zrenjanin promeni tako što će Skupština grada ukinuti odluku iz 1946, što pokazuje u kojoj meri je ovu inicijativu karakterisao diletantski pristup. Naime, nazivi opština i gradova, nazivi naseljenih mesta i katastarskih opština, kao i način njihove promene, utvrđeni su Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije ( Sl. glasnik RS”, br. 129/2007, 18/2016 i 47/2018). Inicijativu za promenu naziva naseljenog mesta utvrđenog ovim zakonom može pokrenuti skupština jedinice lokalne samouprave, građani, mesna zajednica i drugi zainteresovani organi zajednice. Predlog za promenu naziva postojećeg naseljenog mesta, utvrđuje se po prethodno pribavljenom mišljenju nadležnog organa teritorijalne autonomije i skupštine jedinice lokalne samouprave.
Prema tome, naziv Zrenjanin utvrđen je zakonom koji je donela višestranačka Narodna skupština i može biti promenjen samo izmenom tog zakona. Odluka koju je donela jednostranačka gradska vlast iz 1946. već odavno ne proizvodi nikakakvo pravno dejstvo, ona je derogirana razvojem pravnog sistema i njeno eventualno ukidanje bilo bi potpuno besmisleno. Prema Ustavu Republke Srbije, zakon može da predloži svaki narodni poslanik, Vlada, skupština autonomne pokrajine, najmanje 30.000 birača, kao i Zaštitnik građana i Narodna banka Srbije u oblastima iz svoje nadležnosti. Nadležnost jedinice lokalne samouprave u ovoj materiji sastoji se od prava pokretanja inicijative i davanja mišljenja. Skupština grada Zrenjanina svojom odlukom ne može promeniti naziv naseljenog mesta.
Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, skupština jedinice lokalne samouprave može na sopstvenu inicijativu da raspiše referendum o pitanjima iz svoje nadležnosti. Skupština je dužna da raspiše referendum na predlog koji podnese najmanje 10% birača od ukupnog biračkog tela u jedinici lokalne samouprave, na način utvrđen zakonom i statutom.(“Sl. glasnik RS”, br. 129/2007, 83/2014 – dr. zakon, 101/2016 – dr. zakon i 47/2018)
Odluka putem referenduma doneta je ako se za nju izjasnila većina građana koja je glasala, pod uslovom da je glasalo više od polovine ukupnog broja građana. Odluka doneta na referendumu je obavezna, a skupština jedinice lokalne samouprave je ne može staviti van snage, niti izmenama i dopunama menjati njenu suštinu u narednom periodu od godinu dana od dana donošenja odluke.
Prema Statutu grada Zrenjanina o inicijativi za promenu naziva postojećeg naseljenog mesta građani se izjašnjavaju na referendumu (“Službeni list grada Zrenjanina’’, br. 7/19). Odluka doneta na referendumu obavezuje samo Skupštinu grada Zrenjanina, ali ne i predlagače zakona ili Narodnu skupštinu. Bez obzira na to, takva odluka imala bi veliku političku težinu, jer bi bilo krajnje problematično da se naziv jednog velikog grada promeni bez saglasnosti njegovih stanovnika.
Budući da Zakon o teritorijalnoj organizaciji ne predviđa obavezni referendum, u proceduri za promenu naziva postojećeg naseljenog mesta Zrenjaninski socijalni forum (ZSF) pokrenuo je 2018. inicijativu za promenu ovog zakona. ZSF smatra da je neophodno da Zakon bude dopunjen odredbom po kojoj će, pre utvrđivanja predloga za izmenu Zakona, biti obavezno održavanje konsultativnog referenduma u naselju čiji naziv se menja. U tom slučaju Narodna skupština raspolagaće potrebnim informacijama o stavovima građana o ovoj temi. Zahvaljujući postojećoj proceduri moguća je česta i nedemokratska promena naziva, što može imati velike štetne ekonomske, društvene i političke posledice. Naziv naseljenog mesta je njegovo bitno obeležje, on predstavlja značajan deo identiteta neke sredine i ljudi koji u njoj žive. Zbog toga je neophodno da oni koji su najzainteresovaniji imaju pravo da se izjasne na referendumu da li žele promenu ili ne.
Prvi zadatak protagonista promene naziva bio je uspostavljanje kontrole nad zrenjaninskim institucijama kulture kako bi se sprečila organizacija programa koji ne odgovaraju ideološkim pogledima ove grupe. Ovaj nacionalstički blok za svoje aktivnosti obilato je koristio javne resurse, dok su protivnici bili prinuđeni da iznajmljuju prostor za svoje manifestacije pod komercijalnim uslovima.
Obrazloženje za promenu naziva grada je da je kralj Petar I značajnija ličnost nego Žarko Zrenjanin. Takođe, ističe se da je, navodno, naziv Petrovgrad utvrđen na demokratski način, za razliku od naziva Zrenjanin.
Istorijski argumentacija pristalica Petrovgrada je potpuno neutemeljena. Kralj Aleksandar je 1929. uveo diktaturu i raspustio sve skupštine. Nije poznato kada su, i da li su, posle toga održani lokalni izbori u Velikom Bečkereku i po kojim izbornim pravilima. Naziv Veliki Bečkerek promenjen je administrativnim putem, ukazom kraljevskih namesnika po nedemokratskoj proceduri. Osim toga, okupacione nacističke vlasti nikad zvanično nisu ukinule naziv Petrovgrad, što se može videti po službenim pečatima na kojima je uporedo upotrebljavan i naziv Gross Betschkerek, na nemačkom jeziku i Petrovgrad, na srpskom. Takođe, Nedićeva vlada decembra 1941. izvršila je teritorijalnu podelu okupirane Srbije na četrnaest okruga. Jedan je bio i Banatski sa sedištem u Petrovgradu (Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu, Beograd 1992. Str.460 ). Dakle, Petrovgrad je bio zvanični naziv grada u kontinuitetu od 1935. do 1946.
U kampanji protiv Žarka Zrenjanina protagonisti promene naziva grada nisu birali sredstva, dovodili u pitanje moralni integritet poginulog narodnog heroja. U jednoj publikaciji koju je izdalo Udruženje „Petrovgrad“ prenose se i insinuacije nekih anonimnih blogera koji spočitavaju Žarku Zrenjaninu da je silovao žene i da je zbog toga između dva rata bio više puta osuđivan (Zašto Petrovgrad, Inicijativa za povratak starog imena gradu Zrenjaninu, str.7). Ni nacistička propaganda nije se koristila tako prljavim sredstvima.
Srpski desničari namerno zanemaruju činjenicu da je fašizam bio izuzetna istorijska pojava. Nemački nacizam imao je ambiciju da uništi ili porobi sve narode koji su u njihovoj ideologiji označeni kao niže rase. Hitler je lično bio veliki srbofob. U okupiranoj Evropi jedino u Srbiji je važilo pravilo sto za jednog. Kada su jedinice Vermahta sredinom aprila 1941. ušle u današnji Zrenjanin, najpre su na gradskoj kući istakli parolu „Ova zemlja je bila i ostaće Nemačka“. Odmah je pohapšeno oko 1300 Jevreja koji su osamnaestog avgusta sprovedeni gradskim ulicama do Begeja i šlepovima deportovani u Beograd, gde su skoro svi pobijeni. To je najcrnji dan u istoriji našeg grada.
Dok su drugi mirno gledali kako nastupa sumrak civilizacije, banatski komunisti organizovali su otpor. U ravnici nisu postojali nikakvi uslovi za gerilsko ratovanje. Jedino sklonište bili su kukuruzi, ustanici su unapred bili osuđeni na pogibiju. Banatski krvnik Špiler pobio je hiljade civila, hapsio je majke sa malom decom.
Danas desničari smatraju da ljudi koji su dali svoje živote boreći se protiv nacističkih okupatora nisu dovoljno značajne ličnosti. Šta bi se desilo kada bi u Francuskoj neko tražio da se ne poštuje kult Jovanke Orleanke, zbog njenog skromnog porekla.
U antičkoj Grčkoj postojao je kult Kinegire, običnog vojnika, koji je tokom Maratonske bitke desnom rukom držao persijski brod. Kada su mu Persijanci odsekli desnu ruku, on je brod držao levom, kad su mu odsekli i tu ruku, on je brod držao zubima, dok ga nisu ubili. Grci su jednako cenili Kinegiru kao i Sofokla, Eshila Euripida, Sokrata, Platona, Aristotela…
Guranjem u zaborav partizanskog pokreta i boraca koji su poginuli, indirektno se normalizuje fašizam i šalje poruka da je nacistička okupacija Srbije bila kao i svaka druga, običan rat. Ime Zrenjanin značilo je da su privredna i prirodna bogatstva u vlasništvu našeg naroda, u obnovljenom kapitalizmu sva vredna imovina pripadaće mahom strancima. U socijalističkom periodu grad Zrenjanin bio je industrijski gigant, preduzećima su upravljali radnici, poljoprivredno zemljište korišćeno je da se prehrani naše stanovništvo, svi su mogli da se leče i školuju. Komunistički pesnik Oskar Davičo pevao je:
“Osto je u Pavlišu”.
Ne. Zrenjanin hoda gradom
u kom
sve manje je tuge.
Danas su radnici bedno plaćeni i obespravljeni, a naša obradiva zemlja izdaje se u zakup stranim korporacijama ili je u vlasništvu domaćih tajkuna. Skupština grada Zrenjanina 2017. god. izdala je skoro 2500 hektara obradive zemlje u tridesetogodišnji zakup nemačkoj kompaniji Tenis, a domaće zemljoradnike je na taj način izbacila iz posla. Udruženje „Petrovgrad“ tom prilikom nije protestovalo.
Zašto je novoj zrenjaninskoj buržoaziji potrebna promena naziva grada? Ne radi se o slučajnoj inicijativi, oni veličaju monarhiju kako bi opravdali postojeću socijalnu hijerarhiju. Klasni instinkt podstiče ih da društvenu simboliku prilagode potrebama proizvodnog aparata. Nazivi naseljenih mesta, ulica i trgova itd. moraju izražavati potrebe, vrednosti i interese vladajućih grupa, klasa.
Simbolika saopštava ko vlada, paralelno ne mogu postojati kapitalistička eksploatacija i društvena simbolika koja favorizuje socijalnu jednakost i javno vlasništvo. Ne idu zajedno kapitalizam i naziv grada Zrenjanin, iza koga stoje sasvim drukčije političke vrednosti. Interesi kapitalista nalažu da sve društvene ustanove budu hijerarhijski organizovane, po modelu privatnog preduzeća. Simboli orijentišu ponašanje, saopštavaju nam koje je naše mesto u sistemu vlasti, govore o tome ko smo mi i poručuju da nema alternative. Stanovništvo se na taj način disciplinuje jer vlast nije koncentrisana samo u državnom apartu.
Sistem socijalne nejednakosti se legitimira veličanjem monarhije, a kriminalizuje se svaki politički pokret i ideologija koji počivaju na jednakosti i društvenoj pravdi. Nacija je jedina vrednost, ko insistira na ostvarivanju univerzalnih vrednosti taj, prema njihovom tumačenju, podriva temelje nacije. Srpstvo je fiksirani, obavezni, vanvremenski identitet. On ujedinjuje i bogate i siromašne, eksploatatore i eksploatisane u jednu, nekonfliktnu, zavetnu zajednicu, kojoj su interesi gornjih slojeva društva identični sa interesima običnih ljudi. Na taj način se vlasnički slojevi oslobađaju socijalnog pritiska odozdo tako što se podređenim slojevima umesto klasne svesti nameće nacija kao jedino identitetsko sidro. Elita vlasti nastoji da kontroliše sećanje i istorijski narativ, da naturalizuje kapitalizam i ubije nadu da je promena moguća. U našoj istoriji vredno je samo ono što odgovara njihovim trenutnim interesima.
Kriminalizacija socijalizma i veličanje monarhije otežavaju političko organizovanje radnika, ometaju ih u razvijanju i prihvatanju političkih koncepata koji mogu dovesti do popravljanja njihovog društvenog položaja. Treba proterati Žarka Zrenjanina i sećanje na socijalizam kako bi se smanjile plate radnicima. Pojedini zrenjaninski preduzetnici, istaknuti članovi “Petrovgrada”, negodovali su zbog visine zarada koje radnicima isplaćuju u nemačkoj kompaniji Drekslmajer koja posluje u Zrenjaninu, zbog čega njihove firme napušta sve veći broj zasposlenih. S obzirom na uslove i intenzitet rada plate u Drekslmajeru nisu uopšte visoke, nego su plate u drugim preduzećima skandalozno niske. Nova srpska buržoazija dobro razume da su nadnice i profit, radnici i kapitalisti u nepomirljivom sukobu. Kapitalisti koriste slabu političku organizovanost radničke klase kako bi do maksimuma intenzivirali eksploataciju zaposlenih i tako povećali svoje profite.
Njima ne pada na pamet da radnike zadrže u svojim preduzećima tako što će im povećati plate i poboljšati uslove rada, već traže da se smanje plate u drugim preduzećima, i da se tako u Zrenjaninu proizvede socijalna katastrofa.
Da bi izdržala konkurenciju moćnijeg stranog kapitala, domaća buržoazija razvija ideologije koje počivaju na kvazipatriotizmu, oni nastoje da pokažu kako nisu eksploatatori nego borci za nacionalnu stvar koji ispravljaju istorijske nepravde. Prema njima, socijalizam je naneo štetu celoj naciji, a ne samo vlasničkim slojevima. Kralj se ne može dovoditi u pitanje, kao ni gazda u preduzeću. Kralj vlada po pravu krvi, ne bira ga narod, baš kao što ni zaposleni u privatnim preduzećima ne mogu učestovati u upravljanju.
Petrovgradska ideologija je način na koji vlasnički slojevi nastoje da dobiju širu podršku i ojačaju svoju društvenu i političku moć. Tim putem oni obezbeđuju dobrovoljni pristanak podređenih na nepovoljni društveni položaj i podrivaju klasnu solidarnost.
Ideja kleronacionalista i lokalnih tajkuna da se promeni naziv grada Zrenjanina bez saglasnosti njegovih stanovnika izazvala je veliko ogorčenje građana i najveću do tada političku mobilizaciju posle promena 2000. Akciju protiv su vodili građani i organizacije civilnog društva, političke stranke su se poslednje uključile. Zahvaljujući odlučnosti Zrenjaninki i Zrenjaninaca aktuelna vlast nije podržala promenu naziva, što je, za neko vreme, oslabilo pritisak koji se vrši u tom pravcu. Nacionalističke krugove u gradu čine konformisti koji strogo vode računa da ih srbovanje ne dovede u konflikt s vlastima. Oni nikad ne iznose stavove o Briselskom sporazumu ili nacionalnoj politici koju vodi Aleksandar Vučić, u tome se razlikuju od akademika koji ih podržavaju. Petrovgrađani su koncentrisani isključivo na prošlost, svoj nacionalizam ne ispoljavaju izjašnjavanjem o aktuelnim političkim problemima.
Odlomak iz poglavlja “Petrovgradska ideologija”
iz knjige Antifašistička borba u Banatu 1941 – 1944 (ZSF)
