Navigacija
Miroslav Samardžić –
Revizija novije istorije Srbije počinje dolaskom na vlast Slobodana Miloševića, ali se radikalizuje posle petooktobarskih promena 2000. godine, kada počinje obnova kapitalizma po neoliberalnom modelu. Da bi ovaj poduhvat bi izvršen, neophodno je bilo da se iz kolektivnog i individualnog sećanja izbrišu sve vrednosti i događaji koji su u prošlosti osporavali kapitalizam.
Nesumljivo je da je istoriografija u socijalsitčkom periodu bila jednostrana, ali revizionistička istoriografija u XXI veku još više je u službi moćnih interesa, od one koja je stvarana tokom vladavine SKJ.
Antonio Gramši uverljivo je pokazao kako su kultura i politika tesno isprepletene. Istorija je politika, tvrdio je on.
Svaki sistem ima poželjnu viziju prošlosti, sećanje je politički resurs koji vladajuće grupe koriste kako bi ojačale svoje pozicije moći, ono nije autonomno i spontano, nego je dekretirano. Vlast se ne može osvojiti i zadržati samo silom, potrebno je obezbediti dobrovoljni pristanak podređenih. Vlast bez kulturne hegemonije nije moguća Ukoliko su verovanja i vrednosti ljudi u suprotnostima sa potrebama nekog sistema, onda on nema legitimitet, nestabilan je.
Dejvid Hjum je upozoravao da je sila na strani podređene većine, manjine, ili elite, kako bi smo mi danas rekli, vladaju idejama.
Ali, ni kulturna hegemonija koncentrisana oko osporavanja socijalizma i favorizovanja kapitalizma nije bila dovoljna. Najpre je u vreme vladavine DSS, 2006. godine donet prvi Zakon o rehabilitaciji, a potom, 2011. u vreme vladavine DS donet je drugi.
Zakon iz 2006 nije sadržao skoro nikakva ograničenja u pogledu prava na rehabilitaciju, u Zakonu iz 2011 ona postoje, ali nedovoljno.
Zakonom iz 2011 uređuje se rehabilitacija lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga, lišena života, slobode ili drugih prava do dana stupanja na snagu ovog zakona, dakle ne postoji vremenska granica u prošlosti. Osnov za rehabilitaciju je da je neko lice kažnjeno bez sudske ili administrativne odluke. Rehabilitacija je moguća i za lica koju su kažnjena sudskom ili administrativnom odlukom, ukoliko je ona bila doneta protivno načelima pravne države i opšteprihvaćenim standardima ljudskih prava i sloboda.
Pravo na rehabilitaciju nemaju lica koja su za vreme trajanja Drugog svetskog rata na teritoriji Republike Srbije lišena života u oružanim sukobima kao pripadnici okupacionih oružanih snaga i kvislinških formacija.
Ne mogu se rehabilitovati i nemaju pravo na vraćanje oduzete imovine pripadnici okupacionih snaga koje su okupirale delove teritorije Republike Srbije tokom Drugog svetskog rata i pripadnici kvislinških formacija, a koji su izvršili, odnosno učestvovali u izvršenju ratnih zločina.
Prema tome, po slovu Zakona, pravo na rehabilitaciju imaju i lica koju su bila pripadnici okupacionih i kvislinških formacija, pod uslovom da nisu učestvovali u vršenju ratnih zločina, tj da odlukom nekog organa posleratnih vlasti nisu proglašeni za ratne zločince ili učesnike u ratnim zločinima, i ukoliko nisu poginuli u oružanim sukobima.
Pravne posledice rehabilitacije za rehabilitovano lice i za druga lica određena ovim zakonom su mere uklanjanja i ublažavanja posledica ništavih, odnosno nepunovažnih akata i radnji i obuhvataju pravo na: poseban penzijski staž; mesečnu novčanu naknadu (poseban dodatak); zdravstvenu zaštitu i druga prava iz zdravstvenog osiguranja; pravo na vraćanje konfiskovane imovine i oštećenje za materijalnu i nematerijalnu štetu (rehabilitaciono obeštećenje).
Prema Zakonu o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju, (Zakon o restituciji) lice koje je bilo pripadnik okupacionih snaga koje su delovale na teritoriji Republike Srbije, za vreme Drugog svetskog rata, kao ni njegovi naslednici nemaju pravo na vraćanje imovine ili obeštećenje. Zanimljivo je da se u ovom Zakonu kvislinške formacije ne pominju.
Ovakva apsolutizacija pravnog formalizma nije slučajna. Trebalo je kriminalizovati jugoslovenske komunističke antifašiste, a glorifikovati saradnike nacista prvenstveno zbog toga što su bili antikomunisti, Za kulturnu hegemoniju nove srpske buržaozije korisniji su Nedić, Ljotić, Draža Mihailović, Nikola Kalabić i sl. nego partizani, važniji su interesi kapitalizma od antifašističke borbe.
Cilj je da se borba za socijalnu pravdu i ravnopravnost diskredituje kao teroritička utopija. Ljotićevci su govorili: ”Zašto se Karađorđe klao i borio, kad je mogao mirno trgovati”. Prema revizionistima, kolaboracija sa nacistima u ime navodne zaštite srpskog naroda bila je optimalna politička strategija, a ustanak je bio avanturizam koji je razgnevio okupatora.
Kada bi se Nirnberški proces ocenjivao po kriterijumima savremene pravne države i opšteprihvaćenim standardima ljudskih prava i sloboda svi bi nacistički zločinci bili rehabilitovani. Neselektivni kriterijumi sadržani u Zakonu omogućili su i rehabilitaciju sremskih ustaša, koji su tokom Drugog svetskog rata počinili stravičan genocid nad Srbima, Jevrejima i Romima. Projektovanje danas važećih pravnih standarda na ratni period dovodi do favorizacije prava zločinca u odnosu na pravo žrtve. Summum Ius, summa iniuria. Apsolutizacija pravnog formalizma dovela je do poništavanja elementarne pravde.
Prošle godine sudski je rehabilitovana osoba koja je nacistima izdala Žarka Zrenjanina, a odmah potom usledila je inicijativa da se promeni naziv grada koji se po njemu zove.
Prema izveštavanju medija sudovi u Srbiji počeli su da rehabilituju pripadnike ustaškog pokreta i ozloglašene SS Princ Eugen divizije, a država je, posle odluke Upravnog suda, u obavezi da im vrati kuće i njive!
Naravno, treba podržati rehabilitaciju lica koja su posle 1945. bila proganjana zbog nenasilnog političkog delovanja, ili samo zbog iznošenja stavova drukčijih od stavova tada vladajućeg Saveza komunista.
Anti-antifašizam je hegemona svest u Srbiji danas, on je sistemska potreba obnovljenog kapitalizma.
Autor je aktivista Zrenjaninskog socijalnog foruma
