Navigacija
Na tribini Zrenjaninskog socijalnog foruma koja je održana u četvrtak 28, aprila govorila je dr Maja Solar. Tema je bila Levica I feminizam. Donosimo rezime njenog izlaganja – FEMINIZAM I SOCIJALIZAM – JEDNA ILI VIŠE BORBI?
– Socijalizam kao borba (borba svim sredstvima: teorijska, politička, aktivistička, partijska, ideološka…) protiv klasne opresije. Feminizam kao borba (također svim sredstvima) protiv polne opresije. (klasa i pol centralne kategorije). Socijalizam i feminizam bi zajedno trebalo da se bore za društvo koje mora omogućiti pun razvoj ljudskih potencijala i emancipaciju od klasnog, polnog, rasnog, etničkog… i bilo kog drugog ugnjetavanja. No veza socijalizma i feminizma nije uvek bila jednostavna. Veza između polne opresije i klasne opresije, odnosno između odnosa dominacije/potčinjenosti i eksploatacije – se u istoriji promišljala na različite načine…
– feminizam se rodio iz buržoaskih revolucija – uglavnom su to bile teoretičarke iz srednjih i viših klasa (OLIMPIJA DE GUŽ, MERI VULSTONKRAFT…) Buržoaski feminizam nije uvek imao puno dodirnih tačaka sa borbama koje su bile bitnije za žene iz radničke klase. Rani buržoaski i liberalni feminizam se uglavnom usredsređivao na zahteve za pristup obrazovanju i kulturi, kao i za civilna i politička prava (pre svega na pravo razvoda, pravo na nasleđivanje i pravo glasa), često je bio vezan uz filantropiju… Zahtevi buržoaskog feminizma se često nisu povezivali sa zahtevima za socijalnom pravdom, niti su se uvek te feministice interesovale za uslove života, potrebe i zahteve žena radnica, koje su pak imale druge goruće probleme :: siromaštvo, beda, pored reproduktivnog i produktivni rad (ali, upola manje plaćene od muškaraca za isti rad), nisu imale dovoljno sredstava da bi živele samostalno (jedina alternativa je bila: brak ili prostitucija)… Naravno, u nekim istorijskim slučajevima vidimo savezništva između buržoaskih feminističkih grupa i radničkih grupa
– RANI SOCIJALIZAM – dok su brojni socijalni utopisti (poput Sen-Simona, Furijea i Ovena) kritikovali odnose između polova kakvi su postojali u građanskom društvu i posebno inferioran položaj žene – Prudon i Kabe, pak, se pojavljuju kao jedne od prvih figura socijalizma koje su antifeminističke (Prudon je bio branilac porodice, smatrao da je uloga žene određena prirodom, bio je protiv toga da žene rade van kuće, čak je tvrdio da se žena prirodno podređuje muškarcu, dilema koju je nudio ženama : domaćica ili kurtizana… Etjen Kabe također ne priznaje ravnopravnost žena i isključuje ih iz javnih poslova) .. 1808. ŠARL FURIJE je objavio knjigu Teorija četiri pokreta i opštih sudbina – knjiga koja je snažno uticala na socijalistički feminizam. Povezao je ekonomsku i žensku represiju, smatrao je da je stepen emancipacije žena u određenom društvu pokazatelj stepena emancipacije uopšte. Ovakvo objašnjenje ‘barometra’ preuzima i mladi Marks ‘’menjajući, kao što je činio sa svim intelektualnim pozajmicama, moralni pojam u društveni’’ (Šila Roubotom, britanska socijalistička feministkinja), a kasnije ga koristi i britanski filozof Džon Stjuart Mil.
– FLORA TRISTAN (1803-1844) – saborništvo između feminizma i socijalizma! Pre Marksa i Engelsa zagovarala udruživanje radnika u internacionalnoj organizaciji. U ”Radničkoj uniji” (L’Union ouvrière, 1843) pisala o vezama klasne i polne opresije, pokazivala kako polna opresija postoji i u okviru radničke klase. Zalagala se za nužnost kolektivne akcije (koja bi uključivala i žene)… ŽAN DEROAN (JEANNE DEROIN), također socijalističko-feministička figura (1805 – 1894; najpre bila sen-simonistkinja, posle furijeovka) – angažovana i u feminističkoj i u radničkoj borbi. Bila je aktivna tokom revolucije 1848, pokrenula časopis l’Opinion des femmes. Ali, kada je uhapšena 1850. i optužena za konspiraciju, njeni drugovi radnici su je molili da ne otkriva svoju ulogu u pokretu i organizaciji – jer nisu hteli da budu diskreditovani ako se sazna da je njihov program pisala i izgradila žena (nije otkrila ‘tajnu’). Izgnana nakon udara Napoleona III
– MARKS – nema razrađenu teoriju o položaju žena i nije se posebno bavio položajem žena u društvu, te analizom uloge porodice, polnosti i kućnog rada u kapitalizmu… Ali, fragmentarna zapažanja i elementi ove analize se mogu pronaći duž celog njegovog opusa – jasno je da se zalagao za emancipaciju žena; kritikovao je građanski oblik odnosa između polova ; demistifikovao brak i porodicu… Dok neke marksističke feministice smatraju da postoji izvesno opravdanje u Marksovom slepilu za ovu sferu (Marks kao teoretičar svog vremena nije oslobođen predrasuda, stereotipa i sličnih stavova – što je plod duge istorije opresije žena), druge pak misle da takvo opravdanje nije neophodno (i Marks i Engels su živeli u vremenu kada se već razvijaju neki feministički argumenti, ne samo liberalni, nego i socijalistički – morali su znati za barem neke feminističke borbe). Neke teoretičarke smatraju da Marksov privatni život i biografija nisu relevantni za njegov teorijski rad, druge pak smatraju da jesu i kritički ukazuju na sliku Marsovog braka koji je bio sve ono što je kritikovao – tipično buržoaski monogamni brak, iza kojeg se skriva poligamija (epizoda sa Helene Demuth Lenchen, služavkom u kući Marksovih, kojoj je Marks napravio dete…) Marksističko-feminističke kritike Marksa idu uglavnom u pravcu dopunjavanja marksističke teorije rada onom sferom rada koja je nevidljiva – teorijom reproduktivnog rada, koja nije nadnični rad, ali od koje on zavisi …
– ENGELS – 1884. ”Poreklo porodice, privatnog vlasništva i države”. Knjiga je dosta kritikovana kasnije iz feminističkog ugla – poistovećivanje matrilineranog gensa sa matrijarhatom je problematično itd. Ipak, ono što treba istaći kao bitno u ovakvoj analizi jeste da se istorija porodice misli u vezi sa istorijom proizvodnih sistema; da se pokazuje kako brak i porodica nisu ništa prirodno, već istorijski-društveno oformljeno; te se pokazuje kako je monogamija nastala u vezi sa insitucijom privatnog vlasništva (iz potrebe da otac svoja bogatstva ostavi u nasledstvo svojoj deci – zato je bila potrebna monogamija žene, a ne muškarca!) Suštinsko obeležje ovog oblika braka je podjarmljivanje jednog pola drugome, prema Engelsu ono se podudara sa prvim klasnim ugnjetavanjem. Moderni monogamni brak se zasniva na otvorenom ili prikrivenom kućnom ropstvu žene (u proleterskom braku navodno nema gospodstva muškaraca (ni brakolomstva) – jer nema vlasništva za očuvanje i nasleđivanje, i zato što je žena također na tržištu rada) Da bi se ostvarila puna sloboda u sklapanju braka, moraju se odstraniti kapitalistička proizvodnja i odnosi vlasništva koji i dalje utiču na izbor supruga/e. U novom društvu bi trebalo nestati prostitucije, privatno domaćinstvo pretvoriti u društveno (nega i odgoj dece postaju javnim poslom, jer se društvo podjednako brine za svu decu), a monogamija bi postala prava monogamija.
NEMAČKA SOCIJALDEMOKRATIJA
– FERDINAND LASSALLE – antifeministička linija; bio protiv toga da žene rade van kuće.. Inače su se u socijalističkom i radničkom pokretu pojavljivali argumenti protiv rada žena, ne treba zaboraviti da su pored moralističkih i konzervativnih argumenata protiv ženskog rada, u igri su bili i ekonomski! Pošto je ženski rad bio od samog početka manje plaćen od muškog, kao jeftinija radna snaga žene radnice su posmatrane kao konkurencija muškarcima radnicima! Također, s obzirom na uslove intenzivnog industrijskog rada i jezivo fizičko stanje radnika – bilo je i razumljivo da je jedan način odbrane protiv devastirajućih efekata eksploatacije bilo odbijanje ženskog i dečjeg rada! No neke socijalističke struje su se ipak borile za izjednačavanje plata muškaraca i žena, dok su se druge struje (lasalovska linija) zalagale za to da se žene vrate kućama svojim tradicionalno određenim ulogama, oslanjajući se na porodičnu platu muškaraca…
– AUGUST BEBEL – 1878. izlazi Bebelova knjiga ”Žena i socijalizam” (pored Engelsove knjige ”Poreklo porodice, privatnog vlasništva i države” – dugo bila ključna referenca za marksistički feminizam). Bebel je smatrao ulazak žena u sferu nadničnog rada ključnim preduslovom za njihovu emancipaciju – ovaj stav je usvojen i kao politička pozicija nemačke socijal-demokratske partije, čime je Lasalova pozicija prevladana..
– KLARA CETKIN – rođenje socijalističkog feminizma u Nemačkoj! godinama je neumorno organizirala žene unutar nemačke socijal-demokratije – zahvaljujući njenom pritisku drugi internacionalni kongres je 1889. doneo rezoluciju u korist žena radnica i za jednaku platu za jednaki rad. 1890. je doneta odluka da se osnuje i ženski časopis, koji se od 1892. zove JEDNAKOST (Die Gleichheit) i koji je uređivala Klara Cetkin. Čak i u vreme pojave revizionizam, u epohi rasplinjavanja socijaldemokratske partije (oko prvog svetskog rata), ovaj časopis je podržavao revolucionarnu i anti-imperijalističku liniju. Teorijsko polazište časopisa se temeljilo na Bebelovim i Engelsovim analizama, časopis se zalagalo se za pravo glasa žena, za ukidanje svih zakona koji diskriminišu žene (pre svega za ukidanja zakona koji onemogućavaju ženama da se okupljaju i politički organizuju), za slobodno obrazovanje, za suspenziju noćnog rada, za redukciju radnog dana na osam časova i za zabranu dečjeg rada, za nužnost podele rada u domaćinstvu unutar porodice… Nemačka socijal-demokratija je (u pogledu ženskog pitanja) podržavala najprogresivniju poziciju u nemačkom kontekstu – osobito ako se ima u vidu da je tadašnji nemački buržoaski feminizam bio vrlo umeren. Godinama je socijal-demokratska partija bila jedino mesto gde su se žene mogle okupljati i organizirati, govoriti o svojim potrebama. Klara Cetkin i drugi su ubrzo videli prednosti i koristi formiranja isključivo ženskih okupljanja, diskusija i organizacionih grupa – one su ženama davale samopouzdanje i ohrabrivale ih da budu politički aktivnije. Značajan porast žena u članstvu partije (ali nikad preko 10% od ukupnog partijskog članstva)…
– 1907 – Prva internacionalna konferencija socijalistkinja – velika debata o pravu glasa za žene i borba protiv tada prilično preovlađujućeg argumenta da su žene podložnije uticaju religije i reakcionarnim snagama nego muškarci i da bi zbog toga, ako bi dobile pravo glasa, glasale za desnicu i konzervativce. Usvajanje rezolucije kojom se podržavala kampanja za pravo glasa žena (ipak, pošto ova rezolucija nije bila obavezujuća za individualne partije, u nekim zemljama je ostajala mrtvo slovo na papiru)… Druga konferencija socijalistkinja u Kopenhagenu 1910 – ustanovljenje Međunarodnog Dana žena (iako se tada još nije utvrdio datum 8.mart)
– RUSKA REVOLUCIJA 1917. je otpočela maršom i protestom radnica koje su slavile Međunarodni dan žena i štrajkovale radi nepodnošljivih uslova rada, gladi i krize prouzrokovane ratom. Uprkos ograničenjima, koracima unazad, konzervativnoj reakciji i ozbiljnim teškoćama koje su nastale u vreme Ruskog građanskog rata – prve godine ruske revolucije su predstavljale vrhunac procesa ženske emancipacije. Dogodio se ogroman pomak, zbog toga je ovaj istorijski punkt istorijski najbliža veza između radničkog pokreta, samoorganizovanja i emancipacije žena. Nikada pre toga u istoriji žene nisu dobile toliku slobodu i dostojanstvo – puno pravo glasa, pravo na aktivnu participaciju u političkom i društvenom životu i građenje novog društva… Osobito ako uporedimo sliku ruskog društva i položaj žena pre revolucije, u carizmu, i nakon revolucije. U carističkom društvu, žene su bile podređene, morale su pratiti muža gde god bi on živeo (nisu imale slobodu kretanja bez njegovog odobrenja), trebala im je dozvola staratelja (muža, oca…) da bi dobile pasoš, kao i dozvola glave porodice da bi se zaposlile. Razvod je za siromašne bio nemoguć (preskup), a za bogate težak (trebala je dozvola crkve). Nasilje u porodici je bilo učestalo, bičevanje u seoskim porodicama uobičajeno. U fabrikama su žene radnice za isti posao dobijale manje plate od muškaraca. Prostitucija je bila vrlo raširena … Sincia Aruca kaže da su uslovi žena u carskoj Rusiji bili slični ropskim i da im je tek revolucija omogućila da postanu građanke. Odmah nakon revolucije, još decembra 1917, donesen je zakon o osiguranju u slučaju bolesti i pravo na 16 nedelja dopusta pre i posle porođaja; kao i pravo na lakši rad za trudnice. 1918. je donesen zakon o porodici koji omogućava lakši razvod, omogućava ženama da zadrže svoje prezime, ukida titulu ”glava porodice” (za muškarce), etablira jednaka prava za muškarce i žene; izjednačava nebračne zajednice sa bračnim zajednicama; svodi mešanje crkve i države u bračne odnose na minimum. Nakon revolucije su se ukinule i odredbe zakona kojima se kriminalizovala homoseksualnost. 1920. je donesen prvi dekret kojim se legalizuje abortus! Ovakva progresivnost ranih boljševika po pitanju pogleda na brak, porodicu i slične institucije možda ima veze i sa time što su boljševici pre revolucije mnogo godina proveli u egzilu. Život na margini, stalno seljenje i solidarnost između prognanih drugova i drugarica – sve to je doprinelo da se oslobode konzervativne moralnosti koja je karakterisala radnički pokret u drugim zemljama; uglavnom su imali prezir prema konvencionalnim normama i tradiciji, a posebno prema buržoaskoj instituciji porodice! Na porodicu se gledalo kao na mesto opresije, konzervativnih i reakcionarnih vrednosti i predrasuda; zidovi domaćinstva su izgledali kao prepreka punijem i bogatijem društvenom životu. Stoga su ključni boljševički zadaci bili: 1. oslobođenje žena od kućnog rada i 2. nezavisnot od muškarca, odnosno njena puna uključenost u sferu (produktivnog) rada. Prvi zadatak je trebalo ispuniti progresivnom socijalizacijom kućnog rada – stvaranjem čitavog niza uslova (obdaništa, vrtića, praonica veša, društvenih kantina i restorana itd.) koji bi ženu oslobodili kućnog rada. Ali, uslužni rad brige, nege i sl. se i dalje smatrao prirodno ženskim – samo što bi ga u novom društvenom uređenju žene obavljale za nadnicu kao radnice, a ne besplatno (kao supruge i majke). Takođe, smatralo se da bi žena bila istinski slobodna, ona je trebala da bude ekonomski nezavisna od muškarca. Teme monogamija i heteroseksualnost nisu bile na prve na tapetu u diskusijama, a i pozicija prema homoseksualnosti je bila manje progresivna. No diskusija o slobodnoj ljubavi, kao i o prirodi seksualnih veza se ipak razvila zahvaljujući ALEKSANDRI KOLONTAJ!
– Aleksandra Kolontaj, revolucionarka, socijalistkinja, borkinja za emancipaciju žena. Najpre je bila uz menjševike, a od 1915. se pridružuje boljševicima. Nakon oktobarske revolucije postaje narodna komesarka za socijalna pitanja. 1920. učestvuje u organizaciji ženske sekcije u okviru centralnog komiteta ruske komunističke partije – Ženotdel – zajedno sa Ines Arman i Nadeždom Krupskajom. Aleksandra Kolontaj je znala da je pridobijanje žena za revolucionarnu politiku moguće samo razvijanjem autonomne političke linije koja bi odgovorila na njihovu specifičnu opresiju..
– PERIOD STALJINIZMA i POJAČANOG BIROKRATSKOG KURSA U PARTIJI – potpuno drugačija politika u pogledu ženske emancipacije! Promoviše se vraćanje žena u kuće, osuđuje se slobodna seksualnost, glorofikuju se majčinstvo, podela polnih uloga i porodica – u staljinističkom periodu je porodica predstavljala način da se očuva i reprodukuje nova birokratska kasta. Vraćaju se neki nazadni zakoni – ponovna zabrana abortusa 1944; odredba kojom se kriminalizuje homoseksualnost je vraćena 1933 (kazna od 5 do 8 godina prinudnog rada; štaviše, svaka ”kontra-revolucionarnost” i sumnjivo ponašanje je označavano homoseksualnošću, režim je čak homoseksualno ponašanje opisivao kao simptom fašizma – to je ujedno bio način da se disidenti kazneno progone). Neutralizuju se sve strukuture koje su imale kakvu-takvu autonomiju – uz izlizani argument da prete jedinstvu i koheziji partije, da su sektaške i prouzroukuju podele u radničkom pokretu. 1929. je ugašen i Ženotdel – zvanično objašnjenje je bilo da više nema potrebe za autonomnom ženskom grupom, jer su žene ostvarile sva prava…
– KONZERVATIVIZAM KOMUNISTIČKIH I SOCIJALISTIČIH PARTIJA! u Francuskoj, tokom 30-ih godina – laviranje komunističke partije u pogledu podržavanja prava na abortus – završava podrškom pro-natalnih politika (podrška pravu na kontrolu rađanja se smatrala sitno-buržoaskom devijacijom). Italija – Toljati i ostali lideri komunisti – protiv prava na razvod! (dakle Italija je pored fašističke Španije i Irske bila među retkim zemljama koje nakon drugog svetskog rata nisu odobrile pravo na razvod; tek je 1974. izglasan referendumom.) Toljati je bio i protiv davanja prava glasa ženama, jer je smatrao da bi glasale za demohrišćane. Decenijama su kom.partije promovisale paternalističku, konzervativnu kulturu – žene su bile vrednovane kao majke, ćerke, sestre… (glorifikacija porodice). Ali, iza tog ‘puritanizma’, moralizma i sl. partijskih lidera je bilo nešto sasvim drugo – daleko od toga da su bili monogamni (dupli standardi)
– JUGOSLAVIJA – 1946 = Ustavom FNRJ ustanovljeno načelo ravnopravnosti polova; donet Osnovni zakon o braku koji se ustanovljava građanski brak, ženama i muškarcima se dodeljuju jednaka prava i obaveze (puna poslovna sposobnost, ekonomska nezavisnost, pravo na izbor prezimena i jednaka prava i obaveze prema deci); donet Zakon o socijalnom osiguranju – ženama se dodeljuje pravo na pomoć za novorođenče, pravo na plaćeno porodiljsko odsustvo i pravo na odsustvovanje sa posla zbog nege obolelog deteta, ova prava od početka mogu koristiti oba supružnika; žene u Srbiji su izjednačene u naslednom pravu sa muškarcima. 1951 legalizovan abortus u SFRJ – ali čak i u to vreme ostaje jedina medicinska intervencija koja se naplaćivala…
– AFŽ :: Oformljen još za vreme rata (1942. g u Bosanskom Petrovcu održana Prva zemaljska konferencija Antifašističkog Fronta Žena ). AFŽ je i nakon rata razvijao najveći deo svojih aktivnosti, sve do 1953. g. kada je zvanično i ukinut. Bio je najmasovnija ženska organizacija na jugoslovenskim prostorima koja je uspela da okupi i mobiliše najveći broj žena. Tokom 2. svetskog rata događa se presudna promena tradicionalno definisanih polnih uloga. Žene postaju deo narodnooslobodilačke borbe, kao partizanke, kao učesnice u ratnim aktivnostima. Nakon rata, razdoblje obnove i izgradnje zemlje iziskuje angažovanost celokupne radne snage, stoga i žene postaju važan deo posleratnih aktivnosti. Ravnopravan ulazak žena u privredu, u političku sferu, u javnu sferu uopšte, ne samo da je potvrđen ustavnim odredbama, već se masovna mobilizacija žena odigrava i na terenu. Uloga AFŽ-a u ovom procesu je bila neizmerna. Povezujući se mrežno diljem jugoslovenskih prostora AFŽ je imao krucijalni značaj u promenama ženske situacije i u njihovom uključivanju u sve segmente života. Od samih vrhova organizacije (povezanih sa KPJ i Narodnim frontom) do nižih nivoa koji su imali zadatak da direktnim pristupom dopru do što većeg broja žena, rad ženske antifašističke fronte manifestovao se na nekoliko ravni: rad na ulasku žena u privredu; edukacija, opismenjavanje putem analfabetskih tečajeva i ”kulturno uzdizanje” žena; rad na promeni odnosa sfere reproduktivnog rada (kućni rad, briga i nega dece, porodice, starijih) itd. Uključivanje žena u privredu značilo je transformaciju tradicionalnih ženskih uloga, a shodno socijalističkoj platformi emancipacije ova promena se i finansijski i ideološki podsticala. Žene su zauzimale nova zanimanja, po prvi put su postajale ekonomski samostalne, a radni elan se podsticao i sistemom udarništva. Akcenat na aktivnim ženskim ulogama uočljiv je i putem vizuelnog sadržaja u AFŽ štampi, tako se u prvim posleratnim godinama u ovim glasilima najčešće pojavljuju slike na kojim su žene različitih generacija prikazane kao radnice, udarnice, brigadirke, zadrugarke, aktivistkinje (a uočljiva je i promena ovih vizuelnih poruka onda kada fotografije žena majki i dece ponovo postaju dominantne). Kako su se žene sve masovnije uključivale u privredu, tako se nužno morala promeniti i sfera porodice i reproduktivnog rada. Problem dvostruke preopterećenosti zaposlenih žena (one koje su zaposlene, ali pored toga i opterećene ‘nevidljivim’ i neplaćenim radom u privatnoj sferi) je bio meta feminističkih organizacija i ranije, no u novom socijalističkom društvu u prvom periodu se zaista eksperimentisalo sa promenama u ovim sferama. Mnogi su primeri rada na podruštvljavanju funkcija porodice i stvaranju mreže društvenih institucija koje pomažu da se žena oslobodi reproduktivnog rada: izgradnja obdaništa, jaslica i dojilišta u okviru fabrika, izgradnja radničkih restorana društvene ishrane, organizovanje aktiva za čuvanje dece, aktiva za finansijsku podršku zaposlenim majkama… Dakle, briga o deci i drugima nije više bila prepuštena individuama ili dobrostojećim humanitaristima koji imaju mogućnosti da pomažu, već je postala briga celog kolektiva, društvena stvar. Ovaj eksperiment u sferi promene porodičnih odnosa je na žalost imao svoje granice i tradicionalne uloge žene kao majke, domaćice i negovateljice su prevagnule (pogotovo sa povećanjem dečjih dodataka nakon 50-ih godina, čime su se žene zapravo podsticale na vraćanje u kuće). Ipak, ne možemo prenebregnuti ogromne korake koji su učinjeni na ovom planu podruštvljavanja. Posleratni angažman antifašistkinja naročito se ogledao i u edukativnoj sferi. Intenzivan rad na opismenjavanju žena (veliki broj besplatnih analfabetskih kurseva na kojima su se žene opismenjavale), izumevanje različitih formi okupljanja žena – od čitalačkih grupa i političkih kurseva (učestalo je bilo okupljanje žena na kojima su se naglas čitale novine i zajedno se komentarisalo o tekstovima) do kolektivnog odlaska u bioskope i pozorišta – te prosvećivanje žena u oblasti prava, zdravstva i higijene, samo su neki od modusa edukativnog rada.
– DRUGI TALAS FEMINIZMA – 1960ih i 1970ih godina (veliki uticaj knjige Simon De Bovoar DRUGI POL, objavljene 1949) – se razvio iz niza pokreta: studentskih, omladinskih, iz novih radničkih pobuna, iz pokreta za nacionalno oslobođenje, pokreta za civilna prava i black power pokreta. Okvir drugog talasa feminizma više nije zasnovan na zahtevu za jednakošću sa muškarcima, već je on zasnovan na razlici (teorije razlike). Neka od ključnih pitanja – zahtev za pravo na abortus i kontracepciju; zabrana i kažnjivost muškog nasilja; nova razmišljanja o seksualnosti; ističe se veza personalnog i političkog (lično je političko); insistiranje na PERSONALNOJ TRANSFORMACIJU – organizuju se grupe za podizanje svesti; SAMO-OPREDELJENJE; BORBA ZA OSLOBOĐENJE… Žene su bile gušene seksizmom i mačizmom muških lidera u pokretima, prepoznale su da im je potreban autonoman prostor koji bi odgovarao njihovim potrebama. Uobičajena muška dominacija u pokretima nove levice; patrijarhalna podela rada (ženama su se najčešće dodeljivali zadaci koji nisu odgovarali njihovim kompetencijama, uglavnom su obavljale administrativne i organizacione poslove); polne predrasude, seksistički komentari – sve to je uslovilo ižena iz pokreta; potom izdvajanje obojenih žena; pa lezbejki ; pa radnica, pa latino-američkih žena – one se nisu prepoznavale u univerzalnom sestrinstvu … U to vreme se događa raskid i između radničkog i feminističkog pokreta (u Britaniji su bile nešto bliže veze sa radničkim pokretom i studentskim pokretom; u Italiji – neprijateljstvo italijanske komunističke partije i nove levice prema autonomnim ženskim organizacijama; u Francuskoj – problem polne podele rada (žene kao ”anđeli fotokopir-aparata”)… Johana Brener, socijalistička feministkinja, tvrdi da su u SAD postojale i reformske struje levog feminizma, koje je ona nazvala feminizmom socijalnog blagostanja. ”Feministkinje socijalnog blagostanja dele sa liberalnim feministkinjama posvećenost individualnim pravima i jednakosti šansi, ali idu mnogo dalje. One vide ekspanzivnu i aktivističku državu koja se bavi problemima radnica, koja olakšava usklađivanje plaćenog rada i neplaćenog kućnog rada nakon radnog vremena, koja unapređuje položaj žena (posebice majki) na tržištu rada, te koja širi socijalnu odgovornost kroz rad nege i brige (npr. kroz plaćene roditeljske dopuste i doplate ženama koje brinu za članove obitelji s invaliditetom).’’ Dakle, bore se za različite programe širenja državne potpore. Socijalističke feministkinje tog perioda se naročito zalažu za politiku reproduktivnih prava (koja nadilazi liberalno-feministički diskurs o izboru) i povezuje se sa anti-kapitalističkom politikom. Jer podruštvljavanje aktivnosti brige, nege i skrbi prebacuje odgovornost sa pojedinca na društvo, čime se zahteva redistribucija dobara, što svakako ide nauštrb profita… Ali, drugotalasni feminizam socijalnog blagostanja je pokleknuo ongo momenta kada su se otvorila vrata za hegemoniju neoliberalnih idej. Feministkinje socijalnog blagostanja počele su se prilagođavati postojećoj političkoj stvarnosti, usvojile su neoliberalni diskurs (koji je optuživao državu blagostanja kao organizaciju koja podstiče zavisnost) i prihvatile su ideju samodostatnosti kroz plaćeni rad (iako je bilo očigledno da ovo ne porkiva troškove mnogih siromašnijih slojeva, osobito samohranih majki i sl.)
– 1970e – pokret ‘’NADNICE ZA KUĆNI RAD’’ (the International Wages for Housework Campaign) kreće iz Italije. Selma James, Brigitte Galtier, Mariarosa Dalla Costa, Silvia Federici
Zaključak :: istorija nam pokazuje da nije nužno da socijalizam uvek bude feministički, niti da feminizam bude seocijalistički. Rasprave o tome koja opresija ima prevagu i koja kategorija prioritet (klasa ili pol) – su se pokazale pogrešnima. Dakle, novi socijalizam se mora graditi tako da on od samog početka bude feministički! Ako je cilj budućeg socijalizma prevazilaženje kapitalizma, onda treba prepoznati da su kapitalističke strukture duboko patrijarhalne, što znači da antikapitalistička borba mora biti i borba protiv polne opresije! Polna opresija se ne može redukovati na klasnu (iako je sa njom u složenim vezama), ona ima svoju specifičnost i sotga iziskuje i specifičnu samoorganizaciju ženskog pokreta – koji bi bio u saborništvu sa radničkim pokretom.
dr Maja Solar, filozofkinja
Zrenjanin 28. April 2016. god.
