Navigacija
Činjenično stanje je druga, ključna premisa pravnog silogizma. Bez utvrđivanja činjeničnog stanja nema zaključka o tome da li se lice našlo u situaciji na koju se primenjuje neka odredba materijalnog prava, nema primene materijalnog prava na konkretan slučaj. Obzirom da se pravom uređuje stvarnost te se dakle ono primenjuje na svakodnevni život, utvrđivanje činjeničnog stanja, dakle stvarnosti je nužna pretpostavka primene materijalnog prava. Činjenično stanje se utvrđuje izvođenjem i ocenom izvedenih dokaza.
Ocena izvedenih dokaza predstavlja utvrđivanje njihove istinistosti, a istinistost dokaza se utvrđuje njihovom objektivnom ocenom. Činjenice se utvrđuju putem dokaza koji se ne mogu racionalno osporiti i koji nisu protivurečni sa drugim dokazima. I posredni dokazi mogu ukazati na istinitost određene činjenice, posebno ako ih ima više, ako nisu protivurečni, te ako među njima ima i pismenih dokaza. U sudskom sporu, dokaze koje suprotna strana ne osporava, kao i činjenice koje se iz tih dokaza utvrđuju, treba smatrati pouzdanim. Sam ZPP propisuje da se ne dokazuju činjenice koje stranke nisu osporile (član 230 ZPP). Međutim ako stranka osporava određeni dokaz neophodno je da navede razloge za osporavanje. Ako se razlozi ne navedu ili isti nisu racionalni, odnosno nemaju potporu u drugim dokazima, dokaz treba smatrati verodostojnim a činjenicu utvrđenom. Ovo u situaciji kada se vrši racionalna – objektivna ocena dokaza, koja se u pravnoj literaturi pogrešno naziva “formalna” ili “zakonska”.
Aristotel, “Logika” | https://www.wikiwand.com/en/History_of_logic
Činjenično stanje se pred sudom utvrđuje izvođenjem relevantnih dokaza. Za utvrđivanje činjenica u prvom redu je neophodno da dokazi koji nisu osporeni u postupku, oni koji su očigledni i neprotivurečni, budu uzeti u obzir prilikom utvrđivanja činjeničnog stanja. Tako se i postupa u situaciji objektivne ocene dokaza. Ako izvedeni relevantni, neposredni i nesporni dokazi ne budu uzeti u obzir prilikom utvrđivanja činjeničnog stanja u sudskom postupku, radi se o subjektivnoj, pristrasnoj oceni dokaza koja se u literaturi naziva i “slobodna ocena dokaza”.
Isključivanje logičnih, objektivnih pravila o dokaznoj snazi izvedenih dokaza u sudskom postupku kroz načelo slobodne ocene dokaza predstavlja jedan od načina politizacije sudstva. Ocena dokaza mora biti podložna određenim objektivnim pravilima i ograničenjima. Slobodna ocena dokaza, načelo koje je sada u primeni, ide dotle da se ni objektivni, relevantni dokazi, neosporeni od suprotne strane u postupku, ne moraju smatrati tačnim i uzeti u obzir od strane suda pri odlučivanju. Navod da se ocena dokaza mora obrazložiti ne umanjuje nedostatke načela slobodne ocene dokaza. Obrazloženje ocene dokaza ne mora biti logično i potpuno, a može i izostati. Kod režimskog, pristranskog, kastinski organizovanog sudstva, ovi se nedostaci ne moraju otkloniti ni po pravnim sredstvima, sve uz poziv na načelo slobodne ocene dokaza.
Razumna, objektivna ocena dokaza ne treba da uključuje, kao što tvrde protivnici zakonske-objektivne ocene dokaza, obavezu uzimanja kao dokazane, na primer, navoda dva ili više svedoka, ako su iskazi tih svedoka protivurečni ili ako nisu u saglasnosti sa ostalim dokazima, pa i kada psihički profil svedoka i njihov odnos sa strankom u čiju korist svedoče dovode u pitanje istinitost njihovog iskaza.
Istinitost dokaza može biti stavljena pod znak pitanja ako je osporena ili ako je dokaz protivurečan sa drugim dokazima. Istinitost dokaza može biti osporena samo razumnim razlozima, ocenom drugih dokaza koji ukazuju na to da sporni dokaz nije validan. Ako postoji dokaz o jednoj činjenici koji ne protivureči ostalim dokazima, isti predstavlja verodostojan dokaz o toj činjenici.
Pravom se uređuju odnosi u društvu i ono se primenjuje na konkretne situacije. Primena prava pretpostavlja postojanje činjeničnog stanja na koje se pravo primenjuje. Kada je sud u svom radu nepristrasan, iz izvedenih relevantnih dokaza činjenično stanje se utvrđuje u potpunosti. Kada je sud pristrasan i polazi od klasne apercepcije pri odlučivanju, deo činjeničnog stanja u presudi se iskrivljuje a postoji i mogućnost da se neke činjenice u presudi ne utvrde te da se izvedeni dokazi o tim činjenicama uopšte ne ocene. U takvoj situaciji dolazi do inverzije pravnog silogizma. Polazi se od pravnog zaključka koji se želi doneti, a iz činjeničnog stanja se uzima samo deo koji omogućava takav zaključak.
Postavlja se pitanje šta se u sudskom postupku podrazumeva pod utvrđenim činjeničnim stanjem. Da li je to činjenično stanje koje se može utvrditi iz izvedenih dokaza u postupku ili je to činjenično stanje koje je u otpravku presude uvedeno kao utvrđeno. Ovo sa razloga što bez obzira na izvedene dokaze, činjenično stanje koje se može utvrditi nedvosmisleno iz izvedenih dokaza moguće je da bude uneto u presudu selektivno, samo u meri u kojoj omogućuje donošenje željenog pravnog zaključka odnosno željene odluke. Iz činjeničnog stanja se u toj situaciji uzima samo onaj deo koji može opravdati donošenje pristrasne, nezakonite odluke. Stoga ako je u samom postupku utvrđeno više činjenica nego što je uneto u otpravak presude, činjeničnim stanjem treba smatrati ono koje je utvrđeno u postupku a ne samo ono koje je kao takvo uneto u otpravak sudske presude.
Inverzijom pravnog silogizma u pristrasnoj presudi polazi se od zaključka do koga se želi stići a činjenične premise se prilagođavaju tom zaključku. Pri donošenju presuda koje nisu zasnovane na zakonu već su rezultat asertivnog postupanja sudije, iz klasnih razloga (radi zaštite režima), razloga održavnja na funkciji ili napredovanja, iz koruptivnih ili rodbinskih razloga, prejudicirani zaključak ima naravno lukrativni, ideološko-politički a ne pravni karakter. Kako bi se pristrasnoj presudi dao privid ubedljivosti ne preza se ni od netačnih tvrdnji o činjeničnom stanju, koje nemaju osnova u izvedenim dokazima. Na taj način postupajući sudija u samoj presudi iznosi lažne navode. I dok svedok za lažno svedočenje krivično odgovara, ista posledica nije predviđena i za sudiju koji u presudi iznosi lažne navode. Pri tom posledice lažnih navoda postupajućeg sudije u presudi su mnogo teže po stranke i sigurnost pravnog poretka, te bi njegova odgovornost trebala biti i veća.
Pravda na prodaju | https://www.peacepalacelibrary.nl
Propusti kod navođenja činjeničnog stanja u tekstu presude, odnosno načini zamagljivanja činjenica radi pristrasnog presuđenja mogu biti različiti. Umesto iznošenja činjeničnog stanja koje je sud utvrdio mogu se uvoditi stavovi i mišljenja stranaka i svedoka. Presuda se može zasnovati na dokazanim lažnim iskazima svedoka, predstavnika režima. Sadržaj pismenih dokaza i navodi svedoka se mogu netačno prenositi u presudi. Relevantne, dokazane činjenice koje ne idu u prilog režimu kao stranci ili kao zainteresovanom subjektu u postupku se ne unose u činjenično stanje, a zakonske odredbe prema kojima su te činjenice relevantne preskaču. Dokaze odnosno činjenice koje ne osporava nijedna strana u postupku mogućeje da sud ipak ne uzme kao utvrđene, uz pozivanje na slobodno sudijsko uverenje.
Primer odbijanja izvođenja relevantnih dokaza od strane upravnog suda postoji u slučaju odbijanja suda da izvede dokaz uvidom u džakove sa glasačkim materijalom sa izbora od 21.06.2020. godine, kako bi se utvrdilo postojanje razlike između glasačkog materijala i zapisnika sa glasanja, što je tražila opoziciona stranka “Dosta je bilo” na osnovu izveštaja svojih kontrolora. Na taj način činjenično stanje nije utvrđeno u celini, a sud se stavio na stranu vladajuće stranke odnosno režima.
Odlučujući o ponavljanju izbora od 21.06.2020. godine u Šapcu upravni sud je, ne uvažavajući deo dokaznog materijala o kome se nije ni izjasnio (o krađi i kupovini glasova, ucenama i pretnjama), preinačio odluku Gradske izborne komisije koja je izbore poništila na svih 100 biračkih mesta, te izbore poništio na samo 27 biračkih mesta u Šapcu, što je bilo u korist vladajuće stranke na republičkom nivou koja je, prema dokazima opozicije, nezakonito osvojila većinu glasova. Ovakvo postupanje nije rezultat samo slobodne ocene dokaza od strane suda već i slobodnog odlučivanja da li će neke dokaze izvesti ili ne, odnosno da li će ih sud uzeti u razmatranje, bez obzira na njihovu relevantnost za utvrđivanje činjeničnog stanja.
Uprkos nezakonitoj oceni dokaza, netačnom i nepotpunom utvrđivanju činjeničnog stanja u korist vladajuće stranke, što pored kršenja ljudskih prava i sloboda, omogućuje održavanje autokratskog režima na vlasti, opozicione snage ne traže promenu parničnog postupka, kao ni promenu načina i postupka izbora i razrešenja sudija, odnosno ustavnu promenu koja bi omogućila nezavisnost i objektivnost u radu sudova, pa time sankcjonisanje neregularnosti i prevara u izbornom procesu. Time se znatno otežava mogućnost promene autoritarnog režima koji na ovaj način, čak i uz pomoć suda opstaje na vlasti.
Mohora Doru
* Naslovna fotografija preuzeta sa: https://www.lawyersweekly.com.au
